Μιας και τελειώσαμε με τα μαθήματα και τους εκπαιδευτικούς στο σχολείο, δεν θα πρέπει να ξεχάσω και τους “εξωσχολικούς” εκπαιδευτικούς που είχαν μεγάλη συμβολή στη διαδικασία της μάθησης. Μπορεί να φανεί περίεργο, αλλά πρώτος ήταν ο πατέρας μου. “Αστέρι” στην Πρακτική Αριθμητική (γιαυτό και έμαθε άριστα τα λογιστικά στη Μακρόνησο), μου έκανε “κόντρες” με ασκήσεις που είχαν περίπλοκους υπολογισμούς στην πέμπτη και την έκτη δημοτικού, πέρα από την “ύλη”, ενισχύοντας τον τρόπο σκέψης στην επίλυση προβλημάτων. Είχε εξαιρετικό τρόπο διδασκαλίας και σκέψης, γεγονός που βοήθησε ιδιαιτέρως την εποχή της χούντας όταν απολύθηκε, καθώς άρχισε μαθήματα σε παιδιά του δημοτικού αφού δεν υπήρχε άλλο εισόδημα. Και αμέσως μετά ένας εξάδελφος εξαιρετικός μαθηματικός, ο Τάσης Λαμπρόπουλος, κατά έξη χρόνια μεγαλύτερος που ως φοιτητής έκανε μαθήματα τα καλοκαίρια στη Στέρνα. Είχε το φροντιστήριο στην αποθήκη του σπιτιού, όλη την ημέρα είχα επαφή με τα μαθηματικά χαζεύοντας ακόμη και μεγαλύτερες τάξεις. Ξεκινώντας από τη Στέρνα και το γυμνάσιο του Αριστομένη, δίδαξε σε μεγάλα σχολεία της Αθήνας όπου διετέλεσε και διευθυντής, ασχολήθηκε ενεργά με την Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία αλλά δυστυχώς έφυγε νωρίς. Κάπου στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου κάποιος έριξε την ιδέα να πάμε φροντιστήριο στο Μπάμπη Βασιλοπανάγο και πράγματι πήγα. Είχε το φροντιστήριο σε ένα χαμηλό παλιό σπιτάκι που υπάρχει και σήμερα στην ανατολική πλευρά της Καπετάν Κρόμπα, στη συμβολή της με την Αναγνωσταρά. Πολύ καλός σαν δάσκαλος και άνθρωπος, έμεινα όμως πολύ λίγο καθώς η καλοκαιρινή προετοιμασία στο χωριό έκανε περιττή την επιπλέον του σχολείου κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Εφυγε και αυτός ενωρίς. Τα καλοκαίρια πριν την Τετάρτη και την Πέμπτη τάξη, ήρθα στην Καλαμάτα και γνωρίστηκα με νέο κόσμο πηγαίνοντας φροντιστήριο στο Γιάννη Χριστόπουλο. Την πρώτη χρονιά στεγαζόταν κάπου στην Αντωνοπούλου αν θυμάμαι καλά και τη δεύτερη στη στοά Λόντου απέναντι από το “Rex”. Παλιά κτήρια και τα δύο, έτριζαν όταν περπατάγαμε και ο πολύ καλός μαθηματικός δάσκαλος… περπατούσε ακατάπαυστα διδάσκοντας. Μεθοδικός στη δουλειά του και “μεταδοτικός”, το τμήμα για την εποχή ήταν μικρό και το καλοκαιρινό φροντιστήριο αποτελούσε πολύ καλή προετοιμασία για την επόμενη χρονιά. Δυστυχώς και αυτός έφυγε ενωρίς από τη ζωή. Το χειμώνα φυσικά με το Γιώργο Κομπότη μαθηματικό δεν υπήρχε λόγος φροντιστηριακής υποστήριξης καθώς το μάθημα ήταν άκρως εντατικό και υπήρχε πολύ δουλειά για το σπίτι. Ενώ στην τελευταία τάξη δεν υπήρχε χρόνος για δύο φροντιστήρια καθώς από το καλοκαίρι πριν την πέμπτη μια σχετικά μεγάλη παρέα από το Νησί πήγαμε φυσική και χημεία στο Νάκο Κληρόπουλο. “Δάσκαλο” τον φωνάζαμε από τότε και μέχρι το θάνατό του πριν λίγα χρόνια, εξαιρετικό μάθημα σε ένα πολύ μεγάλο τμήμα με δεκάδες μαθητές, με το καλαμπούρια του αλλά και με αυστηρότητα στις απαιτήσεις του. Που να μαθαίναμε… οξειδοαναγωγή και περιοδικό πίνακα στοιχείων στο σχολείο αν δεν πήγαιναμε στο Νάκο, Απόκοντα βεβαίως και ο Μανωλκίδης ως βοήθημα κλασσικό και δύσκολο εκείνη την εποχή, τον είχαμε ξεσκονίσει. Καθόμουν στο τελευταίο θρανίο και με το μάτι κάναμε σήμα λίγα λεπτά πριν τελειώσει το μάθημα, καθώς στις 10 που τελείωνε έφευγε και το τελευταίο λεωφορείο για το Νησί. Τον ξαναείδα στις εξετάσει στην Πάτρα το Σεπτέμβρη του 1972. Γιατί το καλοκαίρι μετά την αποφοίτηση πήγα Αθήνα και χαώθηκα είναι η αλήθεια στο άγνωστο. Και αυτό παρότι με υπόδειξη του Γιώργου Κομπότη πήγα στο φροντιστήριο Κουτουμάνου, στη γωνία Ακαδημίας και Ζωοδόχου Πηγής, ο οποίος ήταν φίλος και συμμαθητής με το θείο Μίμη και έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή. Παρότι είχα φύγει από το φροντιστήριο, ο Νάκος που περίμενε να δει την απόδοση των μαθητών του ήρθε και με βρήκε μετά την έξοδο από το εξεταστικό κέντρο, με ρώτησε για τις λύσεις που έδωσα και δεν έκανε καμία παρατήρηση εκεί που κατάλαβε ότι είχα κάνει λάθος για να μην με απογοητεύσει. Μείναμε πάντα φίλοι, βρισκόμασταν πολύ συχνά στην Καλαμάτα υπήρχε αμοιβαία εκτίμηση. Σε όλη αυτή τη διαδρομή όμως υπήρχε και ένα πρόσθετο φροντιστηριακό στοιχείο που ίσως δεν το θυμούνται και πολλοί. Δεν βοηθάει η μνήμη να γράψω το πως (ίσως από κάποια εφημερίδα) ανακάλυψα τα μαθήματα… εξ αποστάσεως. Με αμοιβή φυσικά, έπαιρνες βιβλία, στου δίνονταν τακτικά ασκήσεις (νομίζω και χωριστά οι λύσεις αν δυσκολευόσουν, δεν τις χρησιμοποίησα ποτέ παρά μόνον αν κάποια στιγμή είχα απελπιστεί). Είχα σίγουρα Φυσική και Γεωμετρία, αλλά και Εκθεση καθώς ερχόταν το θέμα, την έγραφες και… επέστρεφε διορθωμένη. Εννοείται ότι και εδώ κρατούσες χρόνο και δεν συμβουλευόσουν εκθεσολόγια και ορθογραφικά λεξικά. Μέσα από αυτή τη διαδικασία είχα “αποκωδικοποιήσει” τις απαιτήσεις ενός νέου καθηγητή Φυσικής στο γυμνάσιο της Μεσσήνης, του Αναστασιάδη που ξέφευγαν από τις τυπικές ακόμη και στα κλασσικά τμήματα που είχε γίνει… φόβος και τρόμος. Ηταν κάποιες ασκήσεις “φυσικής λογικής” (αν είναι δόκιμη μια τέτοια έκφραση) του τύπου “πως θα μετρήσεις το ύψος ενός κτηρίου με ένα θερμόμετρο και ένα χρονόμετρο”. Και τις έφερνε η αδερφή μου που δεν έδινε και πολύ σημασία στο μάθημα και ως αντίδραση στην όλη παρουσία. Τις έλυνα αλλά έχοντας αντιληφθεί ότι λύσεις και φυσική παρουσία ήταν… ασύμβατα πράγματα την παρατηρούσε για την… έξωθεν βοήθεια. Δυστυχώς δεν κράτησα κάποιο από τα βιβλία αυτής της σειράς, γιατί στις εκκαθαρίσεις δεν είχα σκεφθεί ότι κάποτε θα έφθανα στο σημείο να γράψω γιαυτά. Ολοι και όλα είχαν τη δική τους συμμετοχή στη διδακτική διαδικασία και αξίζει την αναφορά και τη μνήμη μας…

[Η φωτογραφία στο πάρκο της Μεσσήνης όταν πλέον ήμουν φοιτητής γύρω στο 1975, από αριστερά ο πατέρας μου, ένας μοναδικός άνθρωπος για τον οποίο έχουν να λένε τα καλύτερα όσοι τον γνώρισαν και συνεργάστηκαν μαζί του. Δίπλα η αφεντιά μου αφοσιωμένη στην ανάγνωση του “Ριζοσπάστη”. Στη συνέχεια η αδελφή μου και δεξιά ο Αντώνης Γεωργιάδης υπάλληλος της ΑΤΕ, καλός φίλος του πατέρα μου]