«Το «Παράβαση καθήκοντος» του Σωτήρη Πατατζή παρουσίασε για τρίτο της έργο, μέσα στην εφετεινή χειμερινή περίοδο, η «Ελληνική Σκηνή» της Αννας Συνοδινού, στο θέατρο «Κεντρικόν». Κι είναι αξιέπαινη για την προτίμησί της αυτή, που μαζί με τις ανάλογες προσπάθειες κι άλλων θιασαρχών, συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της ανάγκης προβολής της σύγχρονης ελληνικής δραματογραφίας – πράγμα που πρέπει νάχη σαν αντιστάθμισμα, την εξ αμίλλης, βελτιωμένη συγγραφική παραγωγή.

Η «Παράβαση καθήκοντος» εξελίσσεται στα χρόνια της Κατοχής – η πλοκή όμως της υποθέσεως αρχίζει το 1936 και τελειώνει με την απελευθέρωση – και πραγματεύεται ένα θέμα καθαρά ψυχολογικό: τη σύγκρουση μεταξύ καθήκοντος και συνειδήσεως. Ηρως του έργου είναι ένας λοχαγός, ο οποίος αρνήθηκε να διατάξη «πυρ» εναντίον των απεργών εργατών κάποιων αλευρομύλων, στους οποίους ήταν μέτοχος κι αυτός κατά 25%. Για την πράξι του αυτή καταδικάσθηκε σε 9 χρόνια φυλάκιση, αρνούμενος να δεχθή την περίπτωση σωτηρίας, που του πρόσφερε ένας γνωστός του υπουργός, μέσω ενός στρατηγού. Αποτέλεσμα όλων τούτων είναι η οικονομική και ηθική καταστροφή της οικογένειας του λοχαγού και η διάλυσις των πάντων – συμπεριλαμβανομένης και της πίστεως προς κάθε ηθική αρχή, του απλού και ευπρόσβλητου στις από σκηνής διδαχές θεατού!!!

Μερικές απιθανότητες, υπερβολές και αναχρονισμοί (για τους φούρνους του Μπούχεβαλτ και του Αουσβιτς δεν είχαμε ακούσει στην Κατοχή) αν έλειπαν από την «Παράβαση Κκαθήκοντος» θα την καθιστούσαν αρτιώτερη και πιο συγκροτημένη σαν σύνολο, μιας και που στη μορφή που παρουσιάσθηκε αποτελεί ήδη, οπωσδήποτε, μια υπολογίσιμη προσφορά στο δραματικό μας θέατρο και μια υπόσχεσι ότι θα δούμε απ το συγγραφέα της γρήγορα κάτι το τέλειο και σκηνικά άψογο.

Το πιο σωστό και αδρά διαγραφόμενο πρόσωπο στην «Παράβαση καθήκοντος» είναι εκείνο του λοχαγού Οικονόμου, τον οποίον υποδύεται με απόλυτη πειστικότητα, περίφημα ο Θάνος Κωτσόπουλος. Μαζί με την Αννα Συνοδινού, που ανέλαβε να δώση ζωή – και με πόσην άνεσι – στον άχαρο – κατά τα τρία τέταρτα… – ρόλο της κόρης του, αποτελούν το πιο ενδιαφέρον δίπτυχο του έργου.

Πλην της Γιάννας Ολυμπίου που ερμήνευσε πολύ «επιθεωρησιακά» την γυναίκα του σέμπρου Χαράλαμπου και του Τάσου Νάλλα (δικηγόρος Καρανάσος) που θύμιζε, κακώς πολύ, «ζιγκολό» και οι υπόλοιποι ερμηνευταί της «Ελληνικής Σκηνής» υπήρξαν πολύ καλοί: Η Αννα Ραυτοπούλου (στον δύσκολο, αρκετά, ρόλο της γυναίκας του Οικονόμου), Ο Γρηγόρης Βαφιάς (πειστικός στρατηγός), ο Νάσος Κεδράκας (γραφικός Χαράλαμπος), ο Δημήτρης Κουκής (σωστός Λεβύ), ο Νικηφόρος Νανέρης (γυιός του Οικονόμου), ο Μάκης Ρευματάς (Σταθόπουλος, το αμόρε της κόρης Οικονόμου), η Αριστούλα Ελληνούδη (Ρουθ), η Ελένη Μαρίνου (οικονόμος) και ο Μιχάλης Θεοδωρίδης (ως λοχίας και δικαστικός κλητήρ). Βέβαια ούτε συζήτηση για την άψογη ερνηνεία του Λυκούργου Καλέργη, στο ρόλο του ταγματάρχου εισηγητού.

Ο Γιώργος Θοδοσιάδης σκηνοθέτησε με κατανόηση το έργο, δίνοντάς του πνοή και γοργότητα. Ενδιαφέρουσες οι σκηνογραφίες της Ρένας Γεωργιάδη».

Σε διδακτορική διατριβή της Ελ. Σταματοπούλου με τίτλο «Το Νεοελληνικό θέατρο τα μεταπολεμικά χρόνια (1944-1967» (ΑΠΘ, Σχολή Καλών Τεχνών, Τμήμα Θεάτρου) που γράφτηκε το 2017 γίνεται μια αναφορά στις κριτικές και την παρουσίαση του έργου εκείνη την εποχή:

«Η Ελληνική Σκηνή ανεβάζει και ένα σύγχρονο νεοελληνικό δράµα, την «Παράβαση καθήκοντος» του Σωτήρη Πατατζή σε σκηνοθεσία Γιώργου Θεοδοσιάδη, συνεισφέροντας και αυτή στην προώθηση του νεοελληνικού έργου. Το έργο «γραµµένο κατά το πρότυπο του παραδοσιακού αστικού δράµατος» θέλησε να δώσει «µια συνοπτική εικόνα του κατοχικού δράµατος και να ευαγγελισθεί τη στιγµή που δεν θα θεωρείται πια παράβαση καθήκοντος η αγάπη στον άνθρωπο και ο σεβασµός στη ζωή» (Κουκούλας, Αθηναϊκή, 15/2/67). Ο συγγραφέας θέτει ένα πρόβληµα µε τη µορφή διλήµµατος: «ως ποιο σηµείο το άτοµο δικαιούται, ακολουθώντας την εσωτερική του επιταγή, αυτήν που του υπενθυµίζει ότι πριν απ’ όλα παραµένει άνθρωπος, να παραβεί στο όνοµά της ό,τι η κοινωνία τού επιβάλλει ως καθήκον, είτε οικογενειακή υποχρέωση ονοµάζεται, είτε πειθαρχία στους κανονισµούς του επαγγέλµατος που διάλεξε, αποκαλείται» (Βαρίκας, Κριτική θεάτρου, σ. 235). Η Ουράνη δεν ξέρει αν πρόθεση του συγγραφέα ήταν να δείξει «ότι στην κοινωνία, όπως διαµορφώθηκε, η τιµιότητα και η αξιοπρέπεια όχι µόνο δεν ανταµείβονται αλλά τιµωρούνται και επιφέρουν συµφορές», αλλά «το απαισιόδοξο τούτο συµπέρασµα δεν αποκτά αναγλυφικότητα και ούτε καν υποβάλλεται µε κάποια αµεσότητα» (Θρύλος, τµ. 11, σ. 58). Σύµφωνα µε τον Δόξα (Ελεύθερος Κόσµος, 15/2/67) «αν παραβλέψει κανείς µερικά κενά και µερικές απιθανότητες, το έργο είναι κατά τα άλλα καλά στηµένο, µε διαλόγους χαρακτηριστικούς και σύνολο που κρατά µέχρι το τέλος το ενδιαφέρον του θεατή». Ο Βαρίκας (Κριτική θεάτρου, σ. 238) θεωρεί ότι το έργο δεν βοηθήθηκε από την σκηνοθεσία, εν αντιθέσει η Ουράνη υποστηρίζει ότι το έργο την απογοήτευσε, ενώ η ερµηνεία ήταν ανώτερή του (Θρύλος, τµ. 11, σ. 58). Σύµφωνα µε τον Παράσχο (Εµπρός, 25/2/67): «µερικές απιθανότητες, υπερβολές και αναχρονισµοί αν έλειπαν, θα το καθιστούσαν αρτιότερο και πιο συγκροτηµένο σαν σύνολο, µια που στη µορφή, που παρουσιάστηκε αποτελεί ήδη, οπωσδήποτε, µια υπολογίσιµη προσφορά στο δραµατικό µας θέατρο και µια υπόσχεση ότι θα δούµε απ’ τον συγγραφέα της, γρήγορα κάτι το τέλειο και σκηνικά άψογο».

Αυτά για να υπάρχει μια μεγαλύτερη εικόνα σχετικά με το έργο.

Και μια λεπτομέρεια «εις μνήμην» δυο καλών και αγαπημένων συντρόφων: Οταν το Εργατικό Κέντρο οργάνωσε εκδήλωση για τα 80 χρόνια από την εξέγερση, βρεθήκαμε έξω από το αμφιθέατρο μαζί με τους αείμνηστους Θόδωρο Σινάνη (τον εμπνευστή του ερασιτεχνικού θεάτρου στην πόλη) και Μίμη Ζέππο (ανηψιό του Σωτήρη Πατατζή). Εκεί έπεσε για πρώτη φορά η ιδέα να ανέβει η παράσταση, μια ιδέα που χάθηκε στο χρόνο και τη φθορά της καθημερινότητας…