Μπορεί η “σπανιόλα γρίππη” να αποτέλεσε μια πανδημία για την οποία γνωρίζουμε πολύ λίγα σχετικά με το τι έγινε τοπικά, πριν από 100 χρόνια όμως είχαμε μια άλλη τοπική επιδημία στο Νησί που προκάλεσε θανάτους, μεγάλη αναταραχή και αποδιοργάνωσε τη ζωή για ολόκληρους μήνες Πρόκειται για μια επιδημία πανώλης και η ιστορική αναφορά σε αυτή έχει τη δική της σημασία καθώς καταγράφει καταστάσεις και τρόπους που χρησιμοποιήθηκαν για τον περιορισμό της εξάπλωσης.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ

Στις 13 Οκτωβρίου 1920 δημοσιεύτηκε στη “Σημαία” η πρώτη πληροφορία για την εμφάνιση της πανώλης που χτύπησε την οικογένεια του φαρμακοποιού Αν. Βακαλόπουλου ο οποίος ήταν μέλος της διοίκησης του συνεταιρισμού ορυζοκαλλιεργητών. Από εκεί φαίνεται πως ξεκίνησε λίγο αργότερα η διάδοση. Οι πληροφορίες για τον τρόπο διάδοσης επιβεβαιώθηκαν αργότερα: “Εις την γείτονα πόλιν Μεσσήνη εσημειώθησαν πέντε κρούσματα βουβωνικής πανώλους επί των μελών της οικογενείας του φαρμακοποιού κ. Βακαλοπούλου. Ευθύς ως εξηκριβώθη η νόσος, αι αρχαί της γείτονος πόλεως ειδοποίησαν την Νομαρχίαν τηλεγραφικώς ζητούσαι οδηγίας δια την πρόληψιν της επεκτάσεως της νόσου. Ο κ. Νομάρχης εκάλεσε χθες την 11 π. μ. εις το Νομαρχιακόν κατάστημα εις σύσκεψιν πάντας τους ιατρούς της πόλεώς μας προς λήψιν των ενδεδειγμένων μέτρων προς καταστολήν μεν τη ςνόσου εν Μεσσήνη προς πρόληψιν δε επεκτάσεως αυτής ενταύθα. Επίσης απεφασίσθη να ενεργηθή γενικός εμβολιασμός των κατοίκων Καλαμών δι’ ειδικών εμβολίων. Επειδή όμως τοιαύτα δεν υπάρχουσιν ο κ. Νομάρχης εζήτησε παρά του υπουργείου την άμεσον αποστολήν τοιούτων.
Εν Νησίω πλην του γενικού εμβολιασμού και της μυοκτονίας απεφασίσθη να ενεργηθή προληπτικώς ορροθεραπεία εφ’ όλων εκείνων, οίτινες ήλθον οπωσδήποτε εις συνάφειαν μετά των παναλωπλήκτων.
Το πρώτον πανωλικόν κρούσμα κατά πληροφορίας, μη απολύτως όμως εξηκριβωμένας, εσημειώθη από τινος υπαλλήλου του εν Μεσσήνη υποκαταστήματος της Εθνικής Τραπέζης, εργαζομένου εις το Επισιτιστικόν Τμήμα της Τραπέζης. Μετά τούτο μετεδόθη εις τινα υπάλληλον του εν Μεσσήνη παντοπώλου Τσερπέ και μετά ταύτα την οικογένειαν του φαρμακοποιού κ. Βακαλοπούλου. Η βουβωνική πανώλης είναι ηπίας μορφής”.
Η ανησυχία απλώθηκε σε όλη τη Μεσσηνία:“Ο απειλών την δημοσίαν υγείαν κίνδυνος εκ πανώλης ήτις ενεφανίσθη εις την γείτονα πόλιν, επιβάλλει την λήψιν εκτάκτων μέτρων προς περιστολήν του κακού. Μετά του Νησίου ευρίσκεται ολόκληρος η Μεσσηνία εις διαρκή επικοινωνίαν, εις τρόπον ώστε, αν δεν ληφθώσι τα υπό τη ςπεριστάσεως ενδεικνυόμενα μέτρα, η απαίσια νόσος θα επεκταθή.
Η υγειονομική υπηρεσία της πόλεως είμεθα βέβαιοι ότι θα πράξη το καθήκον της. Αλλά δεν αρκεί τούτο. Πρέπει και οι πολίται να συντρέξουν το έργον των αρχών και να προφυλάξωσι εαυτούς. Η εντελής καθαριότης των οικημάτων και η σύντονος καταδίωξις των μυών και των φύλλων, δι’ ών μεταδίδεται η πανώλης είναι τα μόνα μέσα, δι’ ών θα προληφθή η επέκτασις της νόσου. Ας μη περιμένωμε τα πάντα από τας αρχάς. Πρέπει να μάθωμεν να προφυλάττομεν και ημείς τον εαυτόν μας. Καθαριότης λοιπόν εντελής και αποφυγή πάσης επικοινωνίας μετά των πανωλοπλήκτων”.

ΑΦΙΞΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΟΥ

Στις 15 Οκτωβρίου δημοσιεύεται η πληροφορία για την άφιξη του ειδικού υγειονόμου Αγγελόπουλου: “Προχθές την εσπέραν αφίκετο εις την πόλιν μας ο υγειονόμος κ. Αγγελόπουλος, κατόπιν ειδικής παραγγελίας του υπουργείου των Εσωτερικών. Χθες ο κ. Αγγελόπουλος συνεννοήθη μετά του Νομάρχου κ. Αγγελάκη περί των ληπτέων μέτρων δια την παρακώλυσιν της επεκτάσεως της νόσου.
Κατά πληροφορίας μας η πόλις διηρέθη εις τμήματα, εκάστου των οποίων προΐσταται τριμελής επιτροπή από τον αρμόδιον ιερέα, έναν δημοτικόν σύμβουλον και ένα ιατρόν. Αι επιτροπαί αύται, συμφώνως προς τας οδηγίας του κ. Υγειονόμου, θα προβώσιν εις τα υπό των σχετικών Β. Διαταγμάτων ενδεικνυόμενα μέτρα. Εν τω μεταξύ θα ενεργηθή εμβολιασμός δι’ αντιπανωλικού εμβολίου, ούτως ώστε να καταστή ακίνδυνον το κακόν. Εκ παραλλήλου προς τα μέτρα ταύτα, απεφασίσθη η τελεία απομόνωσις των εν Μεσσήνη προσβληθέντων και η άμεσος παροχή ιατρικής βοήθειας, αποστελομένων εν Μεσσήνη όλων των εν τω Αλεξανδρακείω Νοσοκομείω περισσευόντων κλινικών ειδών. Πιστεύεται ότι κατόπιν όλων τούτων, θ’ αποσοβηθή πας κίνδυνος επεκτάσεως της νόσου”.
Τα πρώτα μέτρα φαίνονται αποτελεσματικά: “Δια τον εμβολιασμόν και την τήρησιν απολύτου καθαριότητας εις αμφοτέρας τας πόλεις, το υπουργείον έθεσεν εις την διάθεσιν του κ. Νομάρχου 10.000 δραχμάς. Τα εν Μεσσήνη υπό των αρχών ληφθέντα μέτρα απεδείχθησαν αποτελεσματικώτατα. Μέχρι στιγμής ουδέν νεώτερον κρούσμα εσημειώθη”.
Τα κρούσματα αυξήθηκαν τις επόμενες ημέρες και γίνεται γνωστό ότι πέθανε ο Βακαλόπουλος: “Εις Μεσσήνην ως εξωδίκως πληροφορούμεθα εν μόνον νέον πανωλικόν κρούσμα εσημειώθη. Απαντες οι προσβληθέντες υπό της νόσου πλην του φαρμακοποιού Βακαλοπούλου όστις απέθανεν, ζώσιν εισέτι”.
Τα κρούσματα στις 16 Οκτωβρίου έχουν γίνει εννέα: “Δεν πρέπει να περιμένωμεν τα πάντα από τας αρχάς. Πρέπει να κεντρισθή προ παντός των ιδιωτών η πρωτοβουλία και έκαστος οικογενειάρχης να λάβη τα ενδεικνυόμενα προστατευτικά μέτρα. Μέχρι της στιγμής ταύτης αριθμούνται εννέα κρούσματα. Ποίος όμως μας βεβαιοί ότι δεν θα’ αυξηθούν; Ας κινηθώμεν λοιπόν και ας μη είμεθα μοιρολάτραι αιωνίως”.
Μετά από 3 ημέρες γίνεται γνωστό ένα ακόμη κρούσμα: “Το νέον κρούσμα πανώλους, όπερ εσημειώθη εις την γείτονα πόλιν, προσέβαλλε τον υιόν του ράπτου κ. Δ. Κοκκινάκη. Εις Μεσσήνην συνεχίζεται μετά σπουδής ο εμβολιασμός των κατοίκων, πιστεύεται δε ότι δια των προληπτικών μέτρων θα καταστή δυνατόν να περισταλή το κακόν”.

ΔΙΑΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΡΥΖΙ

Ο θάνατος Βακαλόπουλου φαίνεται ότι συνέβαλε στη διάδοση μετάδοσης της ασθένειας η ορυζοκαλλιέργεια και η “Σημαία” στις 20 Οκτωβρίου σπεύδει να γράψει ότι πρόκειται για ανοησίες καθώς δημιουργείται πανικός και δεν τολμούν να πλησιάσουν στο Νησί οι γεωπόνοι: “Μόνον ως αστειότης δύναται να θεωρηθή η διάδοσις ότι η πανώλης προεκλήθη εν Μεσσήνη από την ορυζοκαλλιέργειαν. Δεν ξεύρομεν ποίοι έξυπνοι έθεσαν εις κυκλοφορίαν αυτήν την κωμικήν διάδοσιν. Αλλά πρέπει να γνωρίζουν οι αξιόλογοι αυτοί κύριοι ότι προσφέρουν κακήν υπηρεσίαν εις τον τόπον των, όταν διασπείρουν τοιαύτας ανοησίας. Αν ήτο τούτο αληθές, θα έπρεπεν ή να μη υπήρχε εις την οικουμένην όρυζα ή να κατεστρέφετο η ανθρωπότης από την πανώλην, διότι παντού καλλιεργείται η όρυζα. Οπωσδήποτε προκαλούμεν τον Ιατρικόν Σύλλογον Καλαμών ή τον Υγειονόμον κ. Αγγελόπουλον να δηλώση επισήμως εάν η πανώλης έχη σχέσιν με την όρυζαν”.
Πολύ αργότερα, στις 11 Νοεμβρίου ο Επιθεωρητής κάνει γνωστό ότι καμιά σχέση δεν έχει η πανώλη με την ορυζοκαλλιέργεια αλλά μεταδόθηκε με τα είδη επισιτισμού που έφθασαν από τον Πειραιά: “Ο Υγειονομικός Επιθεωρητής κ. Αγγελόπουλος δι’ εγγράφου του προς τον κ. Πρόεδρον του συνεταιρισμού ορυζοκαλλιέργειας γνωρίζει ότι η πανώλης μετεδόθη εκ Πειραιώς δια των ειδών του επισιτισμού, ότι δε η νόσος ουδεμίαν έχει σχέσιν με την εν Μεσσήνη ορυζοκαλλιέργειαν”.
Ετσι επιβεβαιώνεται η αρχική πληροφορία για τον τρόπο μετάδοσης της πανώλης, καθώς μάλιστα στις 24 Οκτωβρίου δημοσιεύτηκε στη “Σημαία” επιστολή την οποία υπογράφουν οι Μ. και Γ. Τσερπές με την οποία δηλώνουν ότι έγινε απολύμανση του καταστήματος: “Φέρομεν εις γνώσιν της αξιοτίμου πελατείας μας και παντός μεθ’ ημών συναλασσομένου ότι χάριν της υγείας των πελατών μας (ήν πάντοτε εσεβάσθημεν) προέβημεν εις την απολύμανσιν του καταστήματός μας ως δεικνύεται εκ της κάτωθι παρατιθεμένης πιστοποιήσεως και ειδικού υγειονομικού Επιθεωρητού κ. Αγγελοπούλου προς όν οφείλομεν να εκφράσωμεν τας απείρους ευχαριστίας μας δια τον επιδειχθέντα ζήλον και προθυμίαν εν τη εκτελέσει της απολυμάνσεως.
Ταύτα δε πάντα προς πλήρη αποκατάστασιν της τυχόν διασαλευθείσης εμπιστοσύνης της αξιοτίμου πελατείας μας ήν διαβεβαιούμεν μετ΄απάσης εγγυήσεως ότι θέλομεν εξακολουθήση εξυπηρετούντες ως και πρότερον”.

12 ΤΑ ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ

Στις 21 Οκτωβρίου έγινε γνωστό από το “Θάρρος” ότι σημειώθηκαν δύο νέα κρούσματα: “Εγνώσθη χθες εκ Μεσσήνης ότι εσημειώθησαν εκεί δύο νέα κρούσματα βουβωνικής πανώλους. Οι προσβληθέντες μετεφέρθησαν αμέσως εις το εκτός της πόλεως απομονωτήριον. Ο τριήμερος εμβολιασμός των κατοίκων έληξε χθες, η καθαριότητα δε της πόλεως εξακολουθεί μετά δραστηριότητος. Χθες υπεχρεώθησαν οι κάτοικοι της γείτονος και ενήργησαν γενικήν καθαριότητα των οικιών και καταστημάτων, εξ άλλου δε η ευρεία απολύμανσις και τα εξυγιαντικά μέτρα εξακολουθούν μετά μεγάλης δραστηριότητος. Ο εμβολιασμός ήρξατο και ενταύθα ενεργούμενος υπό του σχολικού ιατρού επί των μαθητών των δημοτικών σχολείων”.
Την ίδια ημέρα η “Σημαία” ανέφερε πως δεν υπάρχουν νέα κρούσματα: “Κατόπιν των ληφθέντων δρακοντείων προληπτικών μέτρων υπό του ειδικώς αποσταλέντος δια την καταπολέμησιν της νόσου επιθεωρητού της υγειονομίας κ. Αγγελοπούλου από του Σαββάτου ουδέν απολύτως νεώτερον πανωλικόν κρούσμα εσημειώθη εις την γείτονα Μεσσήνην.
Ο εμβολιασμός των κατοίκων, συνετελέσθη από προχθές. Η δε απολύμανσις της Μεσσήνης διαιρεθείσης προς τούτο εις 6 υγειονομικά τμήματα επερατώθη τελείως χθες. Η απολύμανσις εγένετο συμφώνως προς τους κανόνας της νεωτέρας υγιεινής.
Κατά την γνώμην του κ. Αγγελοπούλου δύναται να θεωρήται βέβαιον ότι η πανώλης επολεμήθη πλέον οριστικώς και συνεπώς ουδείς απολύτως επί του παρόντος τουλάχιστον λόγος συντρέχει περί εμβολιασμού δι’ αντιπανωλικού εμβολίου και των κατοίκων Καλαμών”.
Οι πληροφορίες ότι δεν υπάρχει νέο κρούσμα είναι καθημερινές και στις 24 Οκτωβρίου έγινε γνωστό ότι τα κρούσματα είναι 12, υπήρξε ένας θάνατος (του Βακαλόπουλου) και δύο άτομα ήταν σε κρίσιμη κατάσταση: “Κατόπιν των ληφθέντων συντόνων μέτρων ευτυχώς ούτε χθες παρουσιάσθη νέον πανωλικόν κρούσμα εν τη γειτόνι Μεσσήνη. Κατόπιν τούτου δύναται πλεόν να βεβαιωθή ότι η νόσος ήτις ριζικώς επολεμήθη άμα τη εμφανίσει της, ενετοπίσθη πλέον οριστικώς εις τρόπον ώστε ουδείς απολύτως κίνδυνος να υπάρχη περί μεταδόσεως ταύτης και ενταύθα.
Ο επιθεωρητής της υγειονομίας κ. Αγγελόπουλος τον οποίον είδομεν μας ανεκοίνωσεν ότι εκ των δώδεκα πανωλικών κρουσμάτων άτινα εσημειώθησαν εν Μεσσήνη μόνον το εν υπήρξεν θανατηφόρον. Η κατάστασις δύο εκ των προσβληθέντων είναι εισέτι κρίσιμος. Οι λοιποί είναι εντελώς εκτός παντός κινδύνου. Ο κ. Αγγελόπουλος περαιτέρω μας διαβεβαίωσεν με τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον ότι η νόσος ενετοπίσθη πλεόν οριστικώς εν Μεσσήνη”.

ΥΦΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Στις 27 Οκτωβρίου στο “Θάρρος” αναφέρεται ότι η καταπολέμηση ήταν επιτυχής, είχε δημιουργηθεί ειδικό νοσοκομείο μετά την άφιξη του Επιθεωρητή και από τότε δεν σημειώθηκε κανένας θάνατος, ενώ ήδη είχε αναλάβει τη διεύθυνσή του ο γιατρός Πουλόπουλος. Είχε δημιουργηθεί “απομονωτήριο” όπου κλείστηκαν οι συγγενείς αυτών που είχαν προσβληθεί ενώ είχε γίνει απολύμανση με ειδικό μηχάνημα που στάλθηκε από την Αθήνα: “Κατ’ ασφαλείς ημών πληροφορίας εκ Μεσσήνης, η πανώλης δέον να θεωρηθή ως τελεσφόρως καταπολεμηθείσα κατόπιν των ληφθέντων μέτρων υπό του διακεκριμένου υγειονιμικού επιθεωρητού κ. Θ. Αγγελοπούλου, δι’ όν οι κάτοικοι της γείτονος ενθουσιωδώς εκφράζονται και των λοιπών τοπικών αρχών αίτινες εφήρμοσαν ταχέως πάντα τα υπό της υγειονομικής υπηρεσίας υποδειχθέντα μέτρα. Από επτά ημερών, ουδέν νέον κρούσμα της νόσου εσημειώθη.
Οι πανωλόβλητοι νοσηλεύονται εις νοσοκομείον συσταθέν προς τον σκοπόν τούτον το οποίον διευθύνεται υπό του ιατρού κ. Πουλοπούλου χάρις δε εις την περίθαλψιν και τα νέα μέσα άτινα διαθέτει σήμερον η επιστήμη, ουδείς των νοσηλευομένων απεβίωσε. Οι συγκάτοικοι των ασθενών απομονωθέντες εις ιδιαίτερον οίκημα, συνεπλήρωσαν δεκαήμερον κάθαρσιν και ελευθερωκοινώνησαν.
Ο εμβολιασμός έληξεν. Η απολύμανσις των οικιών και καταστημάτων συνεπληρώθη, ενεργηθείσα δι’ ειδικού μηχανήματος εξ Αθηνών αποσταλέντος. Οι κάτοικοι ήδη αναθαρρήσαντες επανέλαβον τας εργασίας των αφού η νόσος τόσον αποτελεσματικώς κατεπολεμήθη υπό της υγειονομικής αποστολής”.
Και οι ειδήσεις συνέχισαν να είναι ενθαρρυντικές: “Κατά τας τελευταίας εννέα ημέρας ουδέν κρούσμα πανωλικόν εσημειώθη εν τη γειτόνι πόλει, φαίνεται δε ότι η νόσος εξέλιπε πλέον κατόπιν των μέτρων τα οποία ελήφθησαν. Χθες μάλιστα ελευθεροκοινώνησαν και πάντες οι εν απομονώσει διατελούντες συγκάτοικοι των ασθενών. Το οίκημα του σχολείου το οποίον εχρησιμοποιείτο ως απομονωτήριον, απολυμανθέν χθες παραδίδεται σήμερον προς επανάληψιν των μαθημάτων. Η ενεργούμενη από ημερών απολύμανσις και μυοκτονία επερατώθη”.

Η ΦΗΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΙΚΡΟΜΑΝΗ

Στις τοπικές εφημερίδες δημοσιεύτηκες στις 3 Νοεμβρίου πληροφορία για κρούσμα πανώλης στη Μικρομάνη: “Εις την Μικρομάνην εσημειώθησαν δύο κρούσματα βουβωνικής πανώλους. Ο κ. Νομάρχης διέταξε τον διατρίβοντα ενταύθα ειδικόν επιθεωρητήν της Υγειονομίας κ. Αγγελόπουλος ίνα μεταβή εις Μικρομάνην και φροντίση δια τον εντοπισμόν της νόσου και την πρόληψιν της τυχόν επεκτάσεώς της”.
Φαίνεται όμως πως ήταν… φάρσα ή από τη “Σημαία” επιχειρήθηκε να καλυφθεί η ανακρίβεια καθώς την επομένη δημοσιεύει την πληροφορία ότι η πληροφορία ήταν ψευδής και διαδόθηκε από… βενιζελικό για να μην πανηγυρίσουν τη νίκη του κόμματός τους οι οπαδοί του Λαϊκού Κόμματος που είχε κερδίσει πριν λίγες ημέρες τις εκλογές: “Κάποιος έξυπνος εις την Θουρίαν, δια να παρεμποδίσει τας λαϊκάς εκδηλώσεις επί τη νίκη διέδωσεν επιτηδείως ότι εις την Μικρομάνην ενέσκηψε πανώλης. Η ψευδεστάτη αυτή διάδοσις έφθασε και μέχρι των γραφείων μας και ως ήτο επόμενον την αναγράψαμεν. Θα μάθωμεν τον έξυπνον αυτόν διαδοσίαν και δεν θα τον καταγγείλωμεν μεν, αλλά θα τον παραδώσωμεν εις την κοινήν περιφρόνησιν”.
Τις επόμνενες ημέρες Νομάρχης και διοικητής της Μοιραρχίας πήγαν στο Νησί για έλεγχο: “Ο Νομάρχης κ. Αγγελάκης και ο διοικητής της Μοιραρχίας κ. Κουλούρης μεταβάντες χθες την πρωίαν εις Μεσσήνην επετήρησαν αυτοπροσώπως την λήψιν αυστηρών προληπτικών μέτρων κατά της νόσου μέτρων […] Το υπουργείον τηλεγραφικώς εγνώρισεν ότι αποστέλει αντιπανωλικόν ορρόν ο δε κ. νομάρχης εζήτησε πίστωσιν εκ 25 χιλιάδων δραχμών παρά του υπουργείου δια την απολύμανσιν αμφοτέρων των πόλεων”.

ΟΤΑΝ ΕΦΥΓΕ Ο ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

Οπως φαίνεται από δημοσιεύματα εκείνων των ημερών, για να προληφθεί η διάδοση της πανώλης, είχε διατεθεί δύναμη χωροφυλακής που φρουρούσε τα σπίτια αυτών που είχαν προσληφθεί, η οποία όμως αποσύρθηκε: “Ο Υγειονομικός Επιθεωρητής κ. Αγγελόπουλος ζητεί, όπως αποσταλή ανάλογος αριθμός χωροφυλάκων δια την φρούρησιν του Νοσοκομείου και των οικιών των πανωλοβλήτων αφού οι δια την υπηρεσίαν ταύτην διατεθειμένοι ανεχώρησαν κατόπιν διαταγής της Μοιραρχίας Μεσσηνίας”.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 26 Νοεμβρίου από τη “Σημαία” έγινε γνωστό ότι έφυγε ο Επιθεωρητής και ανέλαβε ο γιατρός Πουλόπουλος την ευθύνη για τη διαχείριση της κατάστασης:
“Είμεθα βέβαιοι ότι ο εν Μεσσήνη ιατρός κ. Πουλόπουλος, ο διαδεχθείς τον αναχωρήσαντα Υγειονομικόν Επιθεωρητήν κ. Αγγελόπουλον εν τη διευθύνσει του Νοσοκομείου των πανωλοβλήτων, θα εκπληρώση ευσυνειδήτως το καθήκον του. Αλλ’ υποθέτομεν ότι χρειάζονται μέτρα δρακόντια δια να εκριζωθή το κακόν, όπερ ενέσκηψε εις την γείτονα πόλιων. Χάριν της δημοσίας υγείας κάθε δαπάνη οσωδήποτε μεγάλη, είναι πληρέστατα δεδικαιολογημένη”.

Αλλά στις 29 Νοεμβρίου εκδηλώθηκε νέο κρούσμα: “Ενώ επιστεύετο ότι η πανώλης εξηλείφθη, χθεσινόν τηλεγράφημα αγγέλει την εμφάνισιν νέου κρούσματος. Η Νομαρχία λαβούσα γνώσιν τούτου, έσπευσε τηλεγραφικώς να συστήση την αποστολήν του Υγειονομικού Επιθεωρητού κ. Αγγελοπούλου”.
Την 1η Δεκεμβρίου η “Σημαία” δημοσιεύει επιστολή του γιατρού Πουλόπουλου που εξηγεί τι ακριβώς έγινε αμέσως μετά την εκδήλωση της πανώλης και διαβεβαιώνει ότι η κατάσταση είναι αντιμετωπίσιμη: “Προς διάλυσιν πάσης τυχόν προβλέψεως δια την εξέλιξιν της πανώλους εν Μεσσήνη, δημοσιεύσατε παρακαλώ τας ολίγας ταύτας γραμμάς. Βεβαιωθείσης της πανώλους εν τη πόλει, συνεκλήθησαν πάντες οι ιατροί εν τω ενταύθα αστυνομικώ καταστήματι και απεφασίσθη όπως ζητηθή δι’ επείγοντος τηλεγραφήματος η αποστολή ειδικού υγειονομικού συνεργείου. Σημειωτέον ότι, ως εμφαίνεται εκ της τηρουμένης παρ’ εμού εν τω Νοσοκομείω των πανωλιόντων στατιστικής εβεβαιώθησαν ένδεκα κρούσματα πανώλης εντός επτά ημερών.
Αμα τη αφίξει του Υγειονομικού Επιθεωρητού κ. Αγγελοπούλου, ήρξατο αμέσως η εφαρμογή των υγειονομικών μέτρων τουτέστιν άμεσος ίδρυσις Νοσοκομείου και μεταφορά εν αυτώ πάντων των πανωλοβλήτων, απομόνωσις και εμβολιασμός δι’ ορρού των ενοίκων, απολυμάνσεις οικιών, ειδών και άλλα των οποίων την δημοσίευσιν δεν επιτρέπει ο χώρος της υμετέρας εφημερίδος. Ενηργήθη επίσης μυοκτονπία δια μηχανήματος Κλάϋτον λίαν επιτυχώς καθόσον η επελθούσα βροχή απέδειξεν πλείστα πτώματα ποντικών εις τας εκβολάς των υπονόμων. Ηδη ήρχισαν να εμφανίζωνται κατά 7-9 ημέρας έκαστον, ήτοι αμέσως εξέλιπεν ο επιδημικός χαρακτήρ της πανώλους. Κατά τον τρόπον αυτόν εμφανίζονται τα κρούσματα και μετά την αναχώρησιν του κ. Αγγελοπούλου βεβαιωθέντων παρ’ εμού μακροσκοπικώς εντός 12 ημερών δύο κρουσμάτων πανώλους.
Ως όμως εν τη προς τον κ. Νομάρχην εκθέσει του ο κ. Αγγελόπουλος αναφέρει δεν είναι εύκολος η εξάλειψις εκ τινος πόλεως, αφού και εις τας μάλλον υγειονομικώς αρτιώτερον ωργανωμένας πόλεις, απαιτείται αρκετόν χρονικόν διάστημα. Δια την ημετέραν όμως πόλιν η εξακολούθησις της εφαρμογής των ενδεικνυομένων υγειονομικών μέτρων, η αραιά εμφάνισις των κρουσμάτων και τελευταίως μάλιστα ηπιωτέρας μορφής, είναι λίαν ευοίωνον σημείον περί της ταχείας εξαλείψεως αυτής.
Γ. Πουλόπουλος
Ιατρός-Διευθυντής
Πανωλιώντων Μεσσήνης”
Την επόμενη ημέρα όμως έγινες γνωστή η εκδήλωση και νέου κρούσματος: “Κατά τηλεγράφημα του εν Μεσσήνη ιατρού του Νοσοκομείου των πανωλιώντων κ. Πουλοπούλου προς τον κ. Νομάρχην εσημειώθη εν Μεσσήνη και νεώτερον κρούσμα πανώλους επί της Αντωνίας Πλατάρα”.
Ενα νέο κρούσμα σημειώθηκε και την επόμενη ημέρα ο Πουλόπουλος ζήτησε την επιστροφή του Επιθεωρητής: “Κατά τηλεγράφημα του εν Μεσσήνη ιατρού κ. Πουλοπούλου, εσημειώθη εκεί και νεώτερον πανωλικόν κρούσμα, προσβληθέντος ενός υπηρέτου του κ. Σ. Τσερπέ. Ο κ. Πουλόπουλος τονίζει την ανάγκην της ταχείας επιστροφής του Υγειονομικού Επιθεωρητού κ. Αγγελοπούλου. Ο Νομαρχών κ. Σιώσης έσπευσε να διαβιβάση εις το υπουργείν το άνω τηλεγράφημα συγχρόνως δ’ εζήτησε και τον άμεσον εμβολιασμόν των κατοίκων Καλαμών δι’ αντιπανωλικού εμβολίου”.

ΚΑΙ ΜΕΤΑ Η ΥΦΕΣΗ

Το υπουργείο όμως απέριψε το αίτημα και δίνει εντολή να εφαρμοστούν οι οδηγίες του Επιθεωρητή: “Το υπουργείον των Εσωτερικών διέταξε τον ιατρόν κ. Πουλόπουλον να εκτελέση τας οδηγίας άς τω αφήκεν ο Υγειονόμος κ. Αγγελόπουλος προβαίνων εις νέον εμβολιασμόν των κατοίκων και λαμβάνων πάντα τα ενδεικνυόμενα μέτρα προς καταπολέμησιν τις πανώλους. Επίσης διέταξε την Νομαρχίαν να τηλεγραφή καθημερινώς την εξέλιξιν της πανώλους εν Μεσσήνη”.
Οι νοσηλευόμενοι στις αρχές Δεκεμβρίου είχαν φθάσει τους 18: “Εις το απομονωτήριον των πανωλοβλήτων εν Μεσσήνη νοσηλεύονται ήδη 18 εν όλω άτομα. Η απολύμανσις των οικιών και των καταστημάτων συνεχίζεται”.

Και ο Πουλόπουλος άρχισε να ενημερώνει καθημερινά πως δεν υπάρχει νέο κρούσμα: “Ο ιατρός κ. Πουλόπουλος αναφέρει προς την Νομαρχίαν ότι ουδέν νεώτερον πανωλικόν κρούσμα εσημειώθη εις την Μεσσήνην. Η προσβληθείσα υπό πανώλους Νοκολέττα Κούσκουλα ιαθείσα εξήλθε του νοσοκομείου”.
Αλλά ενημέρωνε ότι: “δεν ελήφθησαν εισέτι αι ζητηθείσαι ποσότητες του φανικού οξέως, απαραίτητοι δια την απολύμανσιν των οικιών”.
Στις 14 Ιανουαρίου του 1921 έγινε γνωστό όιτι εγκρίθηκε η πρόσληψη απολυμαντή όσο λειτουργεί το πρόχειρο νοσοκομείο: “Το υπουργείον των Εσωτερικών ενέκρινε τον διορισμόν ενός απολυμαντού αντί ημερησίας αποζημιώσεωφς δρχ. 5 εφ’ όσον λειτουργεί εν Μεσσήνη Νοσοκομείον πανωλιόντων”.
Η τελευταία πληροφορία για την πανώλη δημοσιεύτηκε στις 28 Ιανουαρίου όταν η αστυνομία διατάχθηκε να ελέγχει έτσι ώστε να εμβολιάζονται όλοι οι στρατιώτες που πήγαιναν στο Νησί με άδεια, για να αποτραπεί το ενδεχόμενο μετάδοσης της πανώλης στις μονάδας που υπηρετούσαν:
“Διετάχθη αρμοδίως η αστυνομία Μεσσήνης ίνα εποπτεύη όπως εμβολιάζωνται δι’ αντιπανωλικού ορρού υπό των ιατρών οι στρατιώται οι μεταβαίνοντες επ’ αδεία εις Μεσσήνην προς πρόληψιν της επεκτάσεως της πανώλους των τω στρατώ”.
Κάπως έτσι έσβησε η ιστορία μαζί με την πανώλη που σκόρπισε το φόβο για μήνες στο Νησί και σε άλλες περιοχές της Μεσσηνίας…

[Στη φωτογραφία ιδιοκτήτες μεγάλης ορυζοκαλλιέργειας και εργάτες στο βάλτο το 1922]