Υδρότοπος το Νησί εν πολλοίς οφείλει την ύπαρξή του στο διάβα των αιώνων σε αυτό το στοιχείο. Αλλωστε οι λέξεις “Νησί” και “Λειμοχώρι” που χρησιμοποιήθηκαν για δύο διαφορετικούς οικισμούς της αργότερα ενιαίας πόλης παραπέμπουν στη “βλάστηση” η οποία ήταν κατορθωτή χάρις σε αυτό το στοιχείο. Και δεν ήταν μόνον ο Πάμισος και οι χείμαρροι που κατεβαίνουν από τους ψηλότερους από τον τόπο οίκησης λόφους, αλλά και ένας πλουσιότατος υδροφόρος ορίζοντας που επέτρεπε την ανόρυξη πηγαδιών για πόσιμο νερό, στοιχείο ζωής. Ακόμη και σήμερα σε χειμώνες με βροχές κάποια υπόγεια πλημμυρίζουν καθώς ανεβαίνει η στάθμη του νερού. Τα πηγάδια και αργότερα οι βρύσες – τρόμπες εξασφάλιζαν το πόσιμο νερό στις γειτονιές. Υπήρχε όμως πάντα η ανάγκη για πλύσιμο των ρούχων και ως εκ τούτου δεξαμενής νερού που να συγκεντρώνεται. Ετσι κάποια στιγμή κατασκευάστηκε το “χαβούζι”, σε χρόνο άγνωστο και κατά πάσα πιθανότητα στα χρόνια τις τουρκοκρατίας. Σήμερα υπάρχουν κάποια στοιχεία αυτής της κατασκευής στη βόρεια πλευρά της πόλης, εκεί που “σβήνει” ο λόφος ο οποίος καταλήγει στον πάλαι ποτέ (α)ρύακα απέναντι από τον προσφυγικό συνοικισμό. Η τοποθέτηση δεν ήταν τυχαία, βρισκόταν δίπλα σε φυσικό αποδέκτη νερών στο οποίο κυλούσαν τα βρώμικα νερά και έφθαναν στον Πάμισο. Στη δεξαμενή το νερό έφθανε με φυσική ροή από πηγή η οποία βρισκόταν ψηλότερα και μέχρι τον πόλεμο οι κάτοικοι το χρησιμοποιούσαν ως “πλυντήριο” όπως αναφέρει δημοσίευμα της εφημερίδας “Σημαία” (27/8/1940), σύμφωνα με το οποίο οι Νησιώτες διαμαρτύρονταν γιατί οι αρχές ήθελαν να το καταργήσουν.
Ας δούμε το κείμενο και μετά σχολιάζουμε: “Πολλοί των κατοίκων της γείτονος Μεσσήνης μας γράφουν ότι πρόκειται να καταργηθεί το από πολλών δεκαετηρίδων λειτουργούν έξω της πόλεως πλυντήριον “Χαβούζι”, το οποίο χρησιμοποιείται υπό εκατοντάδων οικογενειών της γείτονος. Βεβαίως εάν τελικώς αποφασισθή η κατάργησις του εν λόγω πλυντηρίου, το τοιούτον θα συμβή διότι αι αρμόδιαι αρχαί έκρινον ως επιβλαβή την λειτουργίαν του εις την υγείαν του συνόλου των κατοίκων της πόλεως, επειδή πιθανώς τα ύδατά του θα αποβαίνουν εστία μολύνσεως. Εφ’ όσον όμως, όπως μας γράφουν οι επιστολογράφοι μας, υποχρεωθή η Κοινοτική αρχή της Μεσσήνης, να προβαίνη συχνά εις τον καθαρισμόν του και εις την λήψιν απολυμαντικών της περιοχής μέτρων τότε θα ήτο δυνατόν να παραμείνη εν λειτουργία το εν λόγω πλυντήριον, χωρίς να παραβλάπτεται η υγεία των κατοίκων. Η κατάργησις του “Χαβουζίου” μας προσθέτουν, θα υποχρεώση τους κατοίκους να χρησιμοποιούν το άλλο πλυντήριον του “Χότζα” το οποίον ευρίσκεται περί την ώραν έξω της πόλεως και φυσικά η χρησιμοποίησίς του, είναι και δύσκολος και δαπανηρά”.
Και την εποχή εκείνη η πόλη αντιμετώπιζε πρόβλημα με την ελονοσία που μεταδίδονταν από τα κουνούπια τα οποία πολλαπλασιάζονταν στα στάσιμα νερά. Οι διαμαρτυρόμενοι έριχναν την ευθύνη στην Κοινότητα, η οποία δεν καθάριζε το “πλυντήριο” και αυτή ήταν η αιτία του προβλήματος. Με το σχόλιο πληροφορούμαστε πως υπήρχε και άλλο “πλυντήριο” στου Χότζα από την άλλη πλευρά της πόλης στο δρόμο προς τη Μπούκα και πολύ μακρυά από τον οικισμό, γεγονός που έκανε δύσκολη τη μετακίνηση. Βάζουν και ένα ζήτημα κόστους, το οποίο μάλλον δημιουργούσε η ανάγκη μεταφοράς των ρούχων μέχρι εκείνο το σημείο. Παρατηρούμε ότι και εκεί το “πλυντήριο” είχε τούρκικο όνομα αλλά και βρισκόταν εκεί που σβήνει ο λόφος ανατολικά κοντά στους βάλτους της παλιάς εποχής.
Για την ιστορία σημειώνω ότι υπάρχει αναφορά από τον επικεφαλής της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής το 1829 Μπορύ ντε Σαιν-Βενσάν που αναφέρει την περιοχή ως εξής: “Στήσαμε τις σκηνές μας βόρεια της κωμόπολης, στη μέση των σκιερών λιβαδιών από ιτιές, λεύκες και άλλα μεγάλα δέντρα υγρών τόπων. Υπήρχε σ’ αυτό το μέρος μια πηγή με άφθονο νερό με τη γούρνα της”. Η περιγραφή ταιριάζει με τη θέση του “χαβουζιού” και δίνει την εντύπωση “υδρότοπου” στον οποίο αφθονούν υδροχαρή δέντρα και η βλάστηση. Εκεί υπήρχε νερό και τροφή για τα άλογά τους.
Υπάρχει ακόμη μια αναφορά της “Αγροτικής Συντροφιάς” σε επιστολή προς τη “Σημαία” (31/8/1938) στην οποία διευκρινίζει ότι το ελαιουργείο δεν θα εγκατασταθεί στο κέντρο όπως κατήγγειλαν κάποιοι Νησιώτες αλλά “πρόκειται να εγκατασταθή εις το βόρειον άκρο της πόλεως, εις την οδόν την άγουσαν εις το χωρίον Μαυρομμάτι, εκτός σχεδίου της πόλεως και επί του πρώην μηχανοστασίου του κ. Αλεξ. Στεφάνου όπου και άφθονα αρτεσιανά υπάρχουν προς χρήσιν του πλυντηρίου μας και εν γένει του ελαιουργείου μας αλλά και άνετος διοχέτευσις των ελαιολιόσμων προς το ρέμα του Μαυρομματίου”. Υποθέτω πως είναι αυτό που γνωρίσαμε τα νεότερα χρόνια ως ελαιουργείο “Πάμισος” και αυτό το απόσπασμα πέραν των άλλων αποτυπώνει την πλούσια υδροφορία της περιοχής και τη λογική λειτουργίας που είναι ίδια με το “χαβούζι” καθώς το το ελαιουργείο διαθέτει πλυντήριο του οποίου τα βρώμικα νερά και ο λιόσμος θα οδηγούνταν στο ρέμα και από εκεί στον Πάμισο.
Οι λεπτομέρειες πάντα έχουν τη σημασία τους…

[Η φωτογραφία από το φωτογραφικό αρχείο του “Παμίσου” από σχετική περιήγηση που έγινε πριν από λίγο καιρό από τις «Αρχιτεκτονικές Διαδρομές»]